Choroba uchyłkowa zaliczana jest do najbardziej popularnych chorób jelita grubego, szczególnie w społeczeństwach zamożnych. W USA szacuje się, że choroba ta może obejmować około 33 proc. osób powyżej 50. roku życia i ponad 66 proc. osób po 80. roku życia. W Polsce prawdopodobnie jest nią dotkniętych 30 proc. sześćdziesięciolatków i 80-90 proc. osób po 75. roku życia. Problem jednak nie dotyczy wyłącznie osób starszych. Zgodnie ze statystykami kliniczno-radiologicznymi w grupie wiekowej 30-40 lat uchyłki spotyka się u 10 proc. osób, a sekcyjnie stwierdza się je u 29 proc. Natomiast wśród 50–60-latków ilość stwierdzonych uchyłków wzrasta do 25-30 proc. Sama choroba obejmuje całe spektrum objawów chorobowych związanych z obecnością w jelicie od jednego do kilkuset uchyłków. Najczęściej występują one w jelicie grubym na terenie esicy i okrężnicy zstępującej (ponad 90 proc. wszystkich uchyłków). Przeważnie są to uchyłki nabyte. Uchyłki określane jako wrodzone występują w jelicie dość rzadko.
Czym właściwie jest uchyłek?
Histopatolodzy definiują go jako kieszonkowate uwypuklenie śluzówki i warstwy podśluzówkowej jelita (mające średnicę od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów) przez słabe miejsce w warstwie mięśniowej. Uchyłki dzieli się na prawdziwe i rzekome, o czym decyduje budowa ściany uchyłka. Te pierwsze posiadają wszystkie warstwy organu macierzystego, te drugie zbudowane są jedynie ze śluzówki i tkanki podśluzówkowej. Uchyłki prawdziwe histopatolodzy dzielą na wrodzone i nabyte. Uchyłki rzekome, nazywane również pseudouchyłkami, są najczęściej uchyłkami nabytymi. Dochodzi w nich do uwypuklenia śluzówki narządu przez słabe miejsce, jakim może być przejście naczynia krwionośnego przez ścianę jelita. Te uchyłki powstają najczęściej na skutek zwiększonego ciśnienia wewnątrznarządowego, stąd też ich inna nazwa – uchyłki pulsujące. Uchyłki przewodu pokarmowego bywają pojedyncze lub mnogie. Jeśli jest ich więcej mówimy o uchyłkowatości określonego fragmentu przewodu. Niekiedy przyjmują kształt uszypułowanego pęcherza, którego światło łączy się z macierzystym narządem dzięki wąskiemu światłu szypuły. Same w sobie uchyłki nie są stanem chorobowym, a jedynie częścią innych zaburzeń na etapie rozwoju (uchyłki wrodzone) lub konsekwencją jakiejś dolegliwości chorobowej, która doprowadziła do odcinkowego osłabienia ściany narządu, a w konsekwencji do jej uwypuklenia (uchyłki nabyte). Uchyłki pojedyncze to zazwyczaj uchyłki pojawiające się w przełyku. Przy większych rozmiarach prowadzą do trudności z przełykaniem i powodują nieprzyjemny zapach z ust. Obecność uchyłków w jelicie grubym sprzyja dłuższemu zaleganiu treści pokarmowej i jej gniciu, a czasami nawet tworzeniu się stanów zapalnych w ich obrębie. Uchyłki sprzyjać mogą – szczególnie w okresach wytworzenia się stanów zapalnych – powstawaniu różnorakich zaburzeń trawienia, wzdęć oraz bólów brzucha. W rzadkich przypadkach może dojść do pęknięcia ściany uchyłka z powodu jej nadmiernego rozciągnięcia przez nagromadzoną treść i gazy, lub też zniszczenie jej przez stany zapalne. Zakażona zawartość rozlewa się wtedy pomiędzy otaczające tkanki, powodując stan zapalny i konieczność przeprowadzenia operacji w trybie pilnym. Zapalenie uchyłków to obecność zakażenia i procesu zapalnego w obrębie uchyłka oraz w jego sąsiedztwie. Natomiast choroba uchyłkowa wiąże się z całym wachlarzem objawów: od nieznacznego bólu w lewym podbrzuszu, poprzez krwawienie do przewodu pokarmowego, aż do powikłanego zapalenia uchyłków.
Do objawów uchyłkowatości zalicza się zaparcia (czasami także biegunki), bóle po lewej stronie brzucha, które niejednokrotnie nasilają się po jedzeniu, uczucie niepełnego wypróżnienia, puste parcia (bez defekacji), niestrawność, uczucie dyskomfortu
Symptomy te są jednak mało charakterystyczne, ponieważ występują też przy innych schorzeniach układu pokarmowego. Zdiagnozowana przez lekarza uchyłkowatość jelita grubego nie stanowi poważnego problemu, dopóki nie dojdzie do zapalenia uchyłków. Przy ostrym zapaleniu uchyłków najczęściej stosuje się leczenie zachowawcze. W przypadku jego nawrotów podejmowane jest leczenie operacyjne. Symptomy ostrego zapalenia uchyłków to ból zlokalizowany w podbrzuszu po lewej stronie z towarzyszącym podwyższeniem temperatury ciała oraz zwiększeniem liczby leukocytów. Dodatkowo mogą im towarzyszyć nudności, wymioty, zaparcia, biegunki, częstomocz. Do powikłań spowodowanych zapaleniem uchyłków zalicza się: rozlane ropne lub kałowe zapalenie otrzewnej, ropień, przetokę jelitowo-pęcherzową lub jelitowo-pochwową oraz zwężenie jelita. Jednym z częściej spotykanych następstw choroby uchyłkowej jest krwawienie do dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Należy jednak podkreślić, że uchyłki bardzo często nie dają żadnych dolegliwości i są wykrywane przypadkowo w czasie wykonywania badań obrazowych jelita grubego z innego powodu. Dopiero w postaci objawowej (np. choroba uchyłkowa okrężnicy) pojawia się ból w dolnym obszarze brzucha i zmiana rytmu wypróżnień: zaparcie naprzemiennie z biegunką albo wzdęcie brzucha. Czasami objawy przypominają niedrożność jelit. Pojawia się wówczas przemijające zatrzymanie gazów i wypróżnień. W jaki sposób dochodzi do powstania uchyłkowatości i choroby uchyłkowej jelita? Dokładna przyczyna nie jest do końca znana. W krajach europejskich notuje się zwiększoną zachorowalność na to schorzenie. Uchyłkowatość uważa się za typową chorobę cywilizacyjną, stąd też rzadko spotykaną w Afryce czy południowo-wschodniej Azji. Przyczyn powstania uchyłków i choroby uchyłkowej specjaliści dopatrują się w nieprawidłowym odżywianiu spowodowanym nadmiernym spożywaniem czerwonego mięsa i tłuszczów oraz zbyt małym spożywaniem substancji balastowych obecnych w bogatych w błonnik produktach, takich jak pełne ziarna i otręby zbożowe, świeże owoce i warzywa (m.in. morele, fasola, marchew oraz suszone śliwki). Dostępne badania sugerują, że dla zapobiegania uchyłkowatości wskazana jest zatem dieta jarska, redukcja spożycia mięsa czerwonego, jedzenie co najmniej 5 razy dziennie jarzyn i owoców oraz aktywność fizyczna. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi uchyłkowatości są zaburzenia ruchliwości jelita, zwiększone ciśnienie wewnątrzjelitowe, zaburzenia unerwienia jelit.
Niestety uchyłkowatość jelita grubego przebiegać może też zupełnie bezobjawowo
Przy występowaniu uchyłków mogą pojawić się dolegliwości bólowe nie związane z samymi uchyłkami, ale jako objaw występowania jednocześnie zespołu jelita drażliwego. Pacjenci skarżą się wtedy na trwające godzinami albo nawet parę dni bóle (ciągnące albo kolkowe) występujące szczególnie w lewym podbrzuszu. W tego rodzaju przypadkach nierzadko obserwuje się wzdęcie brzucha oraz występowanie bolesnego „walca" – esicy w okolicy lewego podbrzusza.
Co możemy zrobić, by uchronić się przed tego rodzaju przykrymi konsekwencjami?
Podstawą rozpoznania zmian chorobowych jest w tym przypadku wykonanie badań obrazowych: kontrastowego wlewu doodbytniczego lub kolonoskopii.
W niektórych przypadkach może okazać się konieczne wykonanie tomografii komputerowej brzucha i miednicy mniejszej, by stwierdzić lub wykluczyć pogrubienie ściany jelita grubego. Oznacza to, że powinniśmy zadbać o profilaktykę i pamiętać o regularnych badaniach.
