Alergia na salicylany. Co warto wiedzieć

Polacy chętnie leczą się we własnym zakresie. Sięgają przy tym po leki dostępne bez recepty. W ubiegłym roku przeznaczyli na nie około 12 mld złotych. 

Najczęściej kupujemy preparaty na objawy przeziębienia, dermo­kosmetyki, leki przeciwbólowe, poprawiające trawienie oraz suplementy diety. Specjaliści od lat przypominają, że szczególnie nie­bezpieczne dla zdrowia może oka­zać się nadużywanie leków prze­ciwbólowych. Nierzadko pacjenci aplikują sobie kolejny lek prze­ciwbólowy o zmienionej nazwie, który zawiera te same substancje aktywne co poprzedni. Zwiększa to ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych i toksycznych. Pro­blem potęguje praktyka równo­czesnego stosowania wielu leków przepisanych przez lekarza i tych kupionych samodzielnie. Grozi to wystąpieniem interakcji pomiędzy przyjmowanymi substancjami, co w konsekwencji może prowadzić do problemów gastrycznych, łącz­nie z poważnym zatruciem.Jednym z następstw niekontrolowanego przyjmowania dostępnych bez recepty leków, na przykład przeciw przeziębieniu, jest alergia na salicylany. Jest to jedna z popularniejszych alergii na leki, choć może wystąpić również w następstwie spożycia wybranych produktów spożyw­czych, owoców, przypraw i ziół. W wielu przypadkach ujawnia­jąca się nadwrażliwość przybiera poważny dla zdrowia przebieg.

Czym są właściwie salicylany?
Salicylany to estry kwasu salicylo­wego, które zalicza się do kwasów beta-hydroksylowych (BHA). Są organiczną, bezbarwną, krysta­liczną substancją, która występuje w sposób naturalny w przyrodzie. Kwas salicylowy topi się w tempe­raturze 159°C i dobrze rozpuszcza się w alkoholach. Dlatego możemy go znaleźć na przykład w spi­rytusie salicylowym. Preparaty, których jest składnikiem, mają działanie przeciwgrzybicze, bak­teriostatyczne, przeciwzapalne, przeciwzaskórnikowe. Stąd szero­kie zastosowanie kwasu salicylo­wego w środkach kosmetycznych do pielęgnacji skóry.

Gdzie jeszcze występuje niebezpieczny kwas salicylowy?
Przede wszystkim znajdziemy go w tzw. niesteroidowych lekach przeciwzapalnych (NLPZ), które działają przeciwbólowo, prze­ciwzapalnie i przeciwgorączkowo, takich jak polopiryna i aspi­ryna. W ich składzie znajduje się pochodna kwasu salicylowego, czyli kwas acetylosalicylowy. Podobnie jak w przypadku sali­cylanów, kwas acetylosalicylowy może wywoływać szereg niepożą­danych reakcji. Uczulenie na sali­cylany jest zatem równoznaczne z uczuleniem na aspirynę.

Aspiryna, podobnie jak inne preparaty zawierające kwas acetylosalicylowy, powstrzymuje działanie cyklooksygenazy, czyli enzymu odpowiadającego za syntezę prostaglandyn.
Te ostatnie zaś są przyczyną poja­wiających się w organizmie sta­nów zapalnych. Sam stan zapalny, choć nieprzyjemny, ponieważ wiąże się z bólem i gorączką, jest paradoksalnie konieczny w pro­cesie zdrowienia. Przyjmujemy więc leki, które osłabiają działa­nie prostaglandyn, a tym samym zmniejszają podwyższoną tem­peraturę i odczucie bólu. Wiąże się z tym jednak skutek uboczny. Prostaglandyny mają również za zadanie regulowanie składu krwi, hamowanie produkcji soku żołąd­kowego i pobudzanie wydziela­nia śluzu chroniącego żołądek. Zażywając aspirynę, ograniczamy ich działanie, a tym samym nara­żamy żołądek na działanie żrącego kwasu solnego, co może prowa­dzić do owrzodzeń.

Innym następstwem zbyt częstego przyjmowania kwasu acetylosalicylowego jest nietolerancja na salicylany znajdujące się w żywności. O jakie produkty chodzi?

• owoce: jabłka, jeżyny, wiśnie, rodzynki, winogrona, porzeczki, truskawki, ogórki, pomidory, śliwki, morele, daktyle, pomarańcze, nektarynki, brzoskwinie;
• zioła: tymianek, estragon, szałwia, ore­gano, majeranek, bazylia, roz­maryn, mięta, nasiona selera i sezamu;
• przyprawy: kurkuma, papryka, gałka musz­katołowa, kozieradka, curry, kmi­nek, cynamon, pieprz turecki, anyż
• warzywa: ogórki, korniszony, brokuły, rzod­kiew, szpinak, cykoria, kukury­dza, oliwki, kabaczki;
• bakalie: orzechy ziemne, włoskie, pista­cjowe, kokosowe, brazylijskie, migdały;
• alkohol;
• kawa;
• herbata;
• coca-cola;
• miód;
• musztarda;
• ocet winny;
• produkty drożdżowe;
• żywność wysokoprzetworzona.

Należy też pamiętać, że salicylany wchodzą w skład wielu kosmetyków, których użycie może prowadzić do niepożądanych reakcji. 

U osób, u których na przykład pod wpływem przyjmowanych leków, rozwinie się nietoleran­cja na salicylany, wzrasta rów­nież ryzyko nadwrażliwości na te, które obecne są w żywności. Osoby uczulone mogą natomiast bezpiecznie spożywać mięso, ryby (oprócz makreli, śledzi, tuńczyka, pangi, tilapii), skorupiaki, mleko, sery, jajka, sól, pszenicę, żyto, owies, jęczmień, ryż, banany, figi, obrane gruszki, sok z cytryny, natkę pietruszki, obrane ziem­niaki, warzywa strączkowe, szczypiorek. Przedawkowanie kwasu salicylowego objawia się w postaci alergii skórnej, ataków astmy, ataków duszności, w skrajnych przypadkach docho­dzi nawet do wstrząsu anafilaktycznego. Charakterystyczne oznaki uczule­nia to: zmiany skórne (pokrzywka), nieżyt nosa, kaszel, obrzęk naczy­nioruchowy, trądzik, wzdę­cia, bóle migrenowe, problemy z wypróżnieniem. Jego występo­wanie rozpoznaje się na drodze wywiadu medycznego. U osób, u których stwierdzono obecność alergii, nie stosuje się odczulania, ponieważ nie jest skuteczne i nie przynosi pozytywnych efektów. Prawdopodobieństwo wystąpienia nietolerancji wzrasta u osób cier­piących na innego rodzaju alergie czy uczulenia pokarmowe. Aby uniknąć nadwrażliwości, pozostaje nam rezygnacja z dostępnych bez recepty niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz żywności bogatej w kwas salicylowy. Niestety jest to prawie niemożliwe, ponieważ jak widać, salicylany występują w większości naszego pożywienia. Należy podkreślić, że alergię na kwas salicylowy fundujemy sobie sami, lekkomyślnie zażywając nie­kontrolowane ilości leków prze­ciwgorączkowych i przeciwbólo­wych. Korzystajmy z nich tylko w sytuacji, gdy zaistnieje ku temu istotna przesłanka.