Prawidłowy rozwój fizyczny dziecka w pierwszym roku życia

Rozwój ruchowy dzieci to kwestia bardzo indywidualna, choć przebiega według ustalonego schematu. Dzieci różnią się nie tylko pod względem cech osobowości, usposobienia i wyglądu, ale również tempa i rytmu, w jakim przebiega ich rozwój psychofizyczny. Oznacza to, że dynamika rozwoju dziecka nie musi być jednakowa w następujących po sobie fazach rozwojowych. Tempem rozwoju określa się zmienny przyrost danej cechy (na przykład wagi ciała) w ustalonej jednostce czasu (na przykład w ciągu 12 miesięcy). Rytm odnosi się zaś do zmiennego tempa, w jakim rozwój dziecka przebiega w kolejnych fazach. Na tej podstawie można orzekać, czy poziom rozwoju jest przeciętny, przyśpieszony bądź opóźniony. Jeśli odchylenia w harmonogramie pojawiających się zmian są nieznaczne, interpretuje się to jako skutek indywidualnych różnic w rozwoju dzieci. Jeśli natomiast są poważne, określa się je mianem zaburzeń tempa i rytmu procesu rozwojowego. W przypadku zmian fizycznych w analizie cech, takich jak waga, wzrost, obwód głowy, bierze się pod uwagę przeciętne ich wartości oraz wartości mieszczące się w zakresie uznawanym za normę. W przypadku zmian psychomotorycznych i umysłowych jako nieduże różnice uznaje się wahania w granicach 2–3 miesięcy. 

Dziecko urodzone w między 38. a 42. tygodniem ciąży waży średnio od 3200 g (dziewczynki) do 3400 g (chłopcy). Wahania masy ciała mieszczą się w przedziale od 2500 g do 4500 g, a jego długość wynosi standardowo od 48 do 55 cm. W pierwszym miesiącu życia dziecko ma cienką i różową skórę, a jego głowa wydaje się nieproporcjonalnie duża w porównaniu do reszty ciała. Na tym etapie głównym medium, za pomocą którego dziecko kontaktuje się z otoczeniem jest jego skóra. Odczuwa ono każde dotknięcie, podniesienie, zmianę pozycji. Docierające do niego bodźce na przykład łaskotanie w stopę, przesunięcie ręki w stronę palców, głaskanie po policzku wywołują zauważalne reakcje, na przykład wyprostowanie i naprężenie palców czy odwrócenie głowy i otwarcie ust w oczekiwaniu na karmienie. W pierwszych dniach życia noworodek wydala tak zwaną smółkę, czyli ciemnozieloną treść jelit. W 4. dniu pojawiają się stolce przejściowe o barwie żółtozielonej. Pod koniec pierwszego tygodnia życia stolec powinien być już uformowany, jasnożółty i wydalany do 3 razy na dobę. Podwiązana przy porodzie pępowina zasycha i odpada pomiędzy 6. i 7. dniem życia. Rana pępkowa goi się około 10–14 dni po urodzeniu. W pierwszych 4 tygodniach życia noworodek przejawia podwyższoną aktywność ruchową. Jednak pojawiające się ruchy rąk i nóg są spontaniczne, nieskoordynowane i mimowolne. Pozycja ułożenia noworodka sprowadza się w tym okresie jedynie do leżenia na plecach. ​

Wraz z ukończeniem pierwszego miesiąca życia dziecko wkracza w wiek niemowlęcy. Jego ciało się zmienia, przybiera na wadze. Zmienia się też jego początkowe płodowe ułożenie. Dwumiesięczne dziecko ułożone w pozycji na brzuchu jest w stanie podnieść głowę i pozostać w tej pozycji przez kilka sekund. W tym czasie jest ono zdolne do rozpoznania twarzy matki, reagowania uśmiechem, obserwowania wybranych obiektów. Pod koniec 2. miesiąca zaczyna artykułować pierwsze samogłoski. W 3. miesiącu u dziecka można obserwować reakcje na bodźce dźwiękowe w postaci odwracania głowy w ich kierunku. W tym okresie zaczyna ono rozpoznawać swoje ciało, dotykając brzucha, ramion, nóg czy wkładając palce do buzi. W trakcie 3. miesiąca życia, podobnie jak w poprzednim, dziecko przybiera średnio 700 g na wadze. W 4. miesiącu życia wzrasta aktywność ruchowa dziecka. Niemowlak podnosi głowę, ale także klatkę piersiową. Ruchy, które wykonuje, coraz bardziej zmierzają od nieskoordynowanych i mimowolnych do ruchów celowych i manipulacyjnych, co jest związane z postępującym dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego. Dziecko wyciąga zatem ręce w kierunku zabawek umieszczonych nad wózkiem lub łóżeczkiem. W tym czasie zaczyna też wypowiadać głoski wargowe i głośno się śmiać. W 6. miesiącu życia maluch potrafi zmieniać pozycję, w której się znajduje – z leżenia na plecach do leżenia na brzuchu i odwrotnie. U niektórych dzieci pojawiają się już pierwsze zęby. Cechą charakterystyczną siódmego miesiąca życia jest pojawienie się u dziecka umiejętności siadania, pełzania i podciągania się do przodu. Od tego momentu potrafi ono trzymać zabawkę obiema rękami, bawić się nią, obracać, manipulować. W tym czasie pojawia się też u niego zdolność gryzienia i żucia. W 9. miesiącu życia niektóre dzieci potrafią już raczkować, siedzieć w pozycji wyprostowanej, naśladować niektóre zabawy. Zaczynają też powtarzać sylaby takie jak „ma-ma". 

Już w pierwszych miesiącach życia niemowlę zaczyna wstawać, a w następnych rozwijają się u niego wrażenia wzrokowe, słuchowe i dotyku. Zwiększa to jego orientację i umiejętność spostrzegania przez sumowanie wrażeń zmysłowych, ich scalanie i przetwarzanie w ośrodkach kory mózgowej, co następuje u niemowląt między 5. a 8. miesiącem życia. Trzeba podkreślić, że w omawianym okresie dokonuje się szybki rozwój mózgu. U noworodka jego waga wynosi około 380 g, natomiast u 12 miesięcznego dziecka – około 925 g. Dojrzewający mózg spełnia rolę nadrzędną w stosunku do innych narządów, integruje i koordynuje ich działanie. Okres niemowlęcy jest okresem przygotowawczym do rozwoju mowy, a fazą wstępną w tym przypadku jest gaworzenie i gruchanie. W pierwszym półroczu życia można również zauważyć u dziecka rozwój uczuć i kompetencji społecznych. Mając 5 miesięcy, niemowlę uśmiecha się do innego dziecka. W 9 miesiącu życia potrafi podać mu zabawkę, naśladuje ruchy rówieśnika i gaworzy do innych dzieci. W wieku 10 miesięcy dziecko potrafi zaprotestować, gdy ktoś próbuje mu odebrać zabawkę, którą się bawi. Co więcej, 10-miesięczny maluch wykazuje dużą sprawność, raczkuje, siedzi w pozycji wyprostowanej, często ćwiczy równowagę. W tym czasie chętnie naśladuje gesty i mimikę osób znajdujących się w jego otoczeniu. W 11. miesiącu dziecko potrafi już sprawnie raczkować, samodzielnie wstać i chwytać się mebli znajdujących się w pobliżu. Jest to warunek wstępny do opanowania sztuki chodzenia. Rozwój czynności lokomocyjnych człowieka jest bowiem związany ze zmianami postawy ciała, które rozwijają się wcześniej. Możliwość chodzenia jest zatem ściśle powiązana z umiejętnością utrzymywania przez dłuższy czas postawy pionowej, a ta z kolei uzależniona jest od napięcia mięśni grzbietu i kończyn dolnych. Jednak właściwe napięcie mięśniowe pojawia się później niż sama aktywność motoryczna. Właśnie dlatego niemowlę prędzej uczy się raczkować niż chodzić. W czasie raczkowania tułów dziecka ułożony jest poziomo, co nie wymaga tak silnego napięcia mięśni grzbietu i kończyn dolnych, jak pozycja pionowa. Co ciekawe, kolejność rozwoju motorycznego u człowieka w zasadniczy sposób odbiega o tej, którą obserwujemy wśród zwierząt (nawet tych, z którymi łączy nas 98,76 proc DNA jak małpy). U dzieci jako pierwsza rozwija się zdolność do poruszania głową, następnie pojawiają się ruchy rąk, zmierzające do chwytania przedmiotów i manipulowania nimi, a dopiero w dalszej kolejności ruchy związane z utrzymaniem ciała w określonej pozycji i przemieszczaniem się. Pod koniec 12. miesiąca życia dziecko 3-krotnie zwiększa masę urodzeniową, a jego długość zwiększa się w ciągu roku o 50 proc. Wzrost masy ciała odbywa się przede wszystkim przez przyrost tkanki tłuszczowej, a w dalszej kolejności przez rozwój muskulatury i kośćca. Innym przejawem rozwoju fizycznego są zmiany proporcji ciała.Zwiększa się obwód klatki piersiowej w stosunku do obwodu głowy. W tym okresie malec z reguły posiada już 6 zębów mlecznych, potrafi – a przynajmniej stara się – samodzielnie chodzić, posługuje się kilkoma słowami, rozpoznaje członków rodziny i reaguje na niektóre polecenia.​