Endometrium – charakterystyka i choroby

Co to jest endometrium?

Endometrium to wyściełająca wnętrze macicy błona śluzowa, która pod wpływem działania hormonów (zwłaszcza estrogenów i gestagenów) ulega wielu cyklicznym przemianom. Najczęściej jednak narasta i złuszcza się w comiesięcznym rytmie.

Endometrium umiejscowione jest bezpośrednio na błonie mięśniowej macicy, tworzy je: tkanka łączna, komórki nabłonka, nerwy, naczynia krwionośne, komórki układu odpornościowego i gruczoły odpowiedzialne za produkcję wydzieliny, a pokrywa nabłonek.

Jedna z warstw endometrium regularnie się złuszcza, co uwidacznia się poprzez krwawienia miesiączkowe. Następnie warstwa ta ulega reorganizacji, odbudowuje się i przygotowuje na ewentualne zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej.

Ustalono w jakich granicach powinno się utrzymywać endometrium w konkretnym momencie cyklu i życia kobiety. Prawidłowa grubość błony śluzowej macicy, to:

• u dziewczynek przed okresem dojrzewania, które nie rozpoczęły jeszcze miesiączkowania ma od 0,3 do 0,5 mm;
• u kobiet miesiączkujących waha się pomiędzy 7 a 15 mm, w zależności od momentu cyklu. Podczas owulacji osiąga 7–9 mm, a w fazie folikularnej (rozpoczyna się ona w pierwszym dniu miesiączki, a kończy w chwili owulacji) jest znacznie grubsza, ale prawidłowa wartość nie powinna przekraczać 15 mm;
• u kobiet w ciąży może przekroczyć 15 mm;
• u kobiet po menopauzie górną granicą jest 5 mm, z wyjątkiem tych, które stosują hormonalną terapię zastępczą (norma dopuszcza wówczas grubość do 8 mm).

Endometrium narażone jest na wiele zaburzeń, które mogą prowadzić do poważnych chorób.

Zapalenie błony śluzowej macicy – stan zapalny endometrium

Zapalenie endometrium to zmiany w wyściółce macicy. Mają one, jak sama nazwa wskazuje, charakter zapalny i są najczęściej wynikiem infekcji. Ich przyczyna może leżeć w zakażeniu się chorobami wenerycznymi, m.in. chlamydia czy rzeżączka. Jednak mogą one mieć także związek z zachorowaniem na gruźlicę. Częstym powstawaniem stanów zapalnych macicy są także zaburzenia naturalnej mikroflory pochwy. Ryzyko zapalenia błony śluzowej macicy jest większe po przebytych porodach, poronieniach i procedurach medycznych, związanych z wprowadzeniem narzędzi do macicy przez jej szyjkę. Inne czynniki zwiększające ryzyko to: histeroskopia (wziernikowanie jamy macicy), założenie wkładki domacicznej (antykoncepcyjnej), rozszerzenie szyjki macicy, np. przy łyżeczkowaniu macicy.

Do objawów zapalenia endometrium, które kobieta może zaobserwować samodzielnie należą: obrzęk narządów rodnych, nietypowe krwawienia i wydzielina z pochwy, zaparcia, dyskomfort związany z wypróżnieniami, gorączka, silne osłabienie, ból w podbrzuszu lub w okolicach odbytu. Choć stan ten z reguły nie jest niebezpieczny dla życia pacjentki, nieleczony prowadzi do zakażeń narządów miednicy mniejszej i powikłań w układzie rozrodczym, w tym do niepłodności. Grozi jednak również zakażeniem krwi (sepsą, inaczej posoczniczą) i wstrząsem septycznym, który rozwija się w szybkim tempie i grozi śmiercią.

Zapalenie endometrium leczy się za pomocą antybiotyków (kuracja obejmuje też partnera seksualnego), przy czym dobór terapii wymaga wywiadu i badania lekarskiego. Przeprowadza się też badania, takie jak posiew wymazu z kanału szyjki macicy, analiza próbki pobranej za pomocą biopsji endometrium, oględziny mikroskopowe wydzieliny z pochwy czy badanie laparoskopowe.

Przerost endometrium

Przerost (hiperplazja) endometrium nie jest tożsame z endometriozą. Przerost endometrium diagnozuje się, gdy jego grubość przewyższa przyjęte wartości. Hiperplazja endometrium nie jest stanem nowotworowym, ale często poprzedza powstanie raka macicy. Do najczęstszych przyczyn przerostu endometrium należy brak równowagi gospodarki hormonalnej, zwłaszcza w odniesieniu do progesteronu. Zaburzenia mogące powodować hiperplazję mogą wynikać z rozpoczęcia się okresu menopauzalnego, przyjmowania terapii antykoncepcyjnej, hormonalnej terapii zastępczej albo skutków ubocznych leczenia raka piersi.

Rak endometrium – nowotwór błony śluzowej trzonu macicy

Jest to nowotwór złośliwy rozwijający się na skutek niekontrolowanego rozrostu komórek nabłonka budujących śluzówkę macicy. Diagnozuje się go najczęściej u kobiet w okresie okołomenopauzalnym, po 55. roku życia oraz starszych po przebytej menopauzie.

Atrofia endometrium

Jest to schorzenie związane z zanikaniem komórek błony śluzowej macicy. Wpływ na to zjawisko mają oczywiście hormony, w szczególności nieprawidłowo działające estrogeny. Atrofia endometrium może być wynikiem menopauzy. W tym okresie wskutek niedoboru hormonów płciowych następuje stopniowy zanik gruczołów endometrium i zaczyna dominować w nim tkanka łączna. Dzieje się tak, ponieważ nie ma możliwości cyklicznego wzrostu i złuszczania się błony śluzowej macicy, jak to się dzieje w przypadku młodszych kobiet. Zazwyczaj zanik endometrium rozpoczyna się w wieku 45-47 lat i trwa mniej więcej 10 lat po ustaniu miesiączki.

Często zjawisko to spowodowane jest przyjmowaniem pewnych leków lub zbyt obciążającym, wyniszczającym trybem życia. Zarówno zła dieta, brak ruchu, jak i stres oraz używki mogą mieć wpływ na pojawienie się atrofii endometrium.

Polip endometrialny

Przyczyny powstawania polipu endometrialnego nie są do końca znane. Przypuszczalnie główną przyczyną pojawiania się polipów błony śluzowej macicy są zmiany hormonalne. Polip endometrialny najczęściej pojawia się u kobiet między 30. a 50. rokiem życia. Może mieć on postać uszypułowaną (posiada charakterystyczną szypułę lub nóżkę) lub siedzącą (wówczas ma kształt kolisty). W miarę wzrostu polipa dochodzi do zauważalnych zmian w ciele kobiety. Przede wszystkim zaczyna ona obserwować zaburzenia cyklu miesiączkowego, który staje się nieregularny, a krwawienie skraca się lub wydłuża. Występują także plamienia i krwawienia pomiędzy miesiączkami i u kobiet po przebytej menopauzie. Pojawiają się też po stosunkach seksualnych. Polipy są jedną z wielu przypadłości odpowiadających za kobiecą niepłodność.

Zrosty endometrium

Zrosty endometrium to nabyte włókniste połączenia tkankowe występujące w jamie macicy. Pojawiają się w wyniku powikłań po zabiegach ginekologicznych, porodach, łyżeczkowaniu czy stanach zapalnych. Najgroźniejsze zrosty, które prowadzą do całkowitego zarośnięcia jamy macicy, wchodzą w skład jednostki chorobowej zwanej zespołem Ashermana.

Diagnostyka

Do najczęściej stosowanych badań błony śluzowej macicy zalicza się USG oraz biopsję. USG endometrium, czyli badanie ultrasonograficzne, wykorzystywane jest przede wszystkim do pomiaru grubości błony śluzowej macicy. Jeśli wynik wskaże zmiany w obrazie, to rozpoczyna się dalszą diagnostykę w celu rozpoznania konkretnej choroby.

Kolejnym krokiem diagnostycznym jest biopsja endometrium. Polega na pobraniu fragmentu i analizy wycinka pod mikroskopem (badanie histopatologiczne endometrium). Badanie to wykonuje się w celu zdiagnozowania chorób rozwijających się w obrębie śluzówki macicy. Wśród wskazań do zastosowania tej metody są m.in. zaburzenia miesiączkowania, problemy z zajściem w ciążę, podejrzenie ciąży pozamacicznej czy zmian nowotworowych. Jeśli zajdzie konieczność pobrania większej zawartości materiału, skuteczną, choć bardziej inwazyjną metodą, jest tzw. łyżeczkowanie endometrium. Stan jamy macicy lekarz może również ocenić dzięki procedurze histeroskopii, niewielkiej kamerce wprowadzonej do wnętrza macicy.