Upadki i złamania w sezonie zimowym

Jeśli zajrzymy do statystyk, to przekonamy się, że w okresie zimowym znacząco rośnie liczba nieszczęśliwych upadków – a szczególnie dotyczy to seniorów. Doznaje ich aż 50-67 proc. mieszkańców domów opieki, 33 proc. osób mieszkających samodzielnie i 20 proc. pacjentów szpitali. Co trzecia osoba po 65. roku życia jest narażona na upadek przynajmniej raz w roku. W przypadku osób po 75. roku życia, upadki stanowią przyczynę 70 proc. zgonów. Według dostępnych danych co 3 sekundy, ktoś doznaje złamania kości w wyniku upadku. Oznacza to, że w samej Europie liczba złamań wynosi około 3 mln rocznie. Sam upadek zazwyczaj nie jest bezpośrednią przyczyną śmierci, ale momentem, od którego zaczynają się kłopoty. Przykładowo złamanie kości biodrowej skutkuje u 80 proc. pacjentów utratą samodzielności (potrzebują opieki), 40 proc. wymaga pomocy przy poruszaniu się, 30 proc. staje się upośledzona ruchowo do końca życia, a 20 proc. umiera. Co gorsza jedno złamanie nierzadko pociąga za sobą inne. To tzw. kaskada złamań. Uszkodzenie kości nadgarstka, aż pięciokrotnie zwiększa prawdopodobieństwo złamań w obrębie kręgosłupa, a to z kolei dwukrotnie zwiększa ryzyko złamania kości biodrowej. Wiek, choroby, trudności w poruszaniu się, niepełnosprawność przyczyniają się do coraz częstszych wypadków i złamań. Jednocześnie na całym świecie wzrasta średnia długość życia. Z jednej strony wydłużenie życia oznacza poprawę jego jakości i dłuższą aktywność. Z drugiej zaś, większe prawdopodobieństwo wystąpienia problemów związanych z podeszłym wiekiem. Po przekroczeniu 65. roku życia obserwuje się bowiem wyższy poziom urazowości. To przede wszystkim złamania kości nadgarstka i ręki, pęknięcie kości biodrowej, złamania żeber, urazy głowy, uszkodzenia kręgosłupa, złamanie nasady bliższej kości udowej, urazy łokcia i przedramienia. Co gorsza kontuzje takie jak złamanie nadgarstka, choć przykre dla wszystkich, w przypadku osób starszych mają o wiele poważniejsze konsekwencje. Nie chodzi nawet o same potłuczenia, zwichnięcia czy złamania. Problemem jest przede wszystkim ograniczenie mobilności i zdolności ruchowych pacjenta, a także wynikające z tego zagrożenia – zakrzepica żył głębokich, odwodnienie, zatorowość płucna, odleżyny, przykurcze stawów, infekcje.

Dlaczego ryzyko upadku dotyczy szczególnie seniorów?

Problemy z równowagą mogą w ich przypadku stanowić pochodną chorób kardiologicznych, neurologicznych, niedowidzenia i niedosłyszenia. Przyczyną może być również przyjmowanie zbyt wielu leków w niewłaściwych dawkach. Prawdopodobieństwo upadków rośnie wraz z utratą masy mięśniowej i kostnej. Do tego dochodzi charakterystyczne dla podeszłego wieku osłabienie siły w kończynach dolnych, zaburzenia chodu czy występowanie chorób przewlekłych. Ponadto wiele starszych osób cierpi na osteoporozę, w skutek której dochodzi do ubytku masy kostnej i osłabienia struktury przestrzennej kości, co oznacza zwiększoną podatnością na złamania. Osteoporoza dotyczy przede wszystkim osób po menopauzie oraz po 70. roku życia. Choroba nie posiada jednak charakterystycznych objawów. Do jej rozpoznania z reguły dochodzi, gdy pojawiają się pierwsze złamania. Według danych statystycznych aż 20 proc. pacjentów ze złamaniami kości udowej umiera w ciągu 6 miesięcy po załamaniu, a ponad połowa w ciągu następnego roku. Większość seniorów nie powraca już po nim do pełnej sprawności i samodzielności. Innym czynnikiem zwiększającym ryzyko upadku są pogarszające się zdolności motoryczne i trudności w utrzymaniu równowagi. Tym bardziej jeśli wykazujemy skłonność do zatrzymywania, gdy zaczynamy mówić. Według specjalistów to znak, że jednoczesny wysiłek umysłowy oraz wysiłek fizyczny w postaci poruszania się stanowią dla mózgu zbyt duże obciążenie. Na szczęście koordynację ruchową, podobnie jak formę fizyczną, można ćwiczyć. Poczucie równowagi traktujemy z reguły jako coś oczywistego i banalnego. Tymczasem wystarczy spróbować stanąć na jednej nodze z zamkniętymi oczami przez 30 sekund, by przekonać się, że tak nie jest. Utrzymanie pozycji pionowej stanowi dla naszego ciała wysiłek. Chodzenie w zasadzie polega na kontrolowanym upadku. Dla naszego mózgu utrzymanie się w pozycji pionowej wymaga wielu szybkich i skomplikowanych operacji, które pozwalają tak stąpać, by nie upaść.

Dlatego jeśli chcemy zachować niezależność i pozostawać aktywnym, powinniśmy zacząć ćwiczenia z zakresu koordynacji, zwinności i równowagi. Zwłaszcza po 65. roku życia.

Ćwiczenie umiejętności motorycznych ma również dodatkową zaletę w postaci pozytywnego oddziaływania na zdolności poznawcze. Jazda na deskorolce, chodzenie na linie, skoki na trampolinie oczywiście nie są w tym przypadku szczególnie wskazane, ale żonglerka, taniec, gimnastyka czy rzucanie piłki do kosza już tak. Konieczność reagowania na częste zmiany postawy ciała gwarantują plastyczność mózgu, a to z kolei oznacza zachowanie zdolności neuronów do zapamiętywania i uczenia się nowych zadań ruchowych. 
Czy złamaniom możemy jakoś przeciwdziałać? Jeśli są one wynikiem osteoporozy, możemy stosować dietę bogatą w wapń, fosfor, magnez i witaminę D. Powinniśmy też wyeliminować czynniki ryzyka, takie jak choćby spożywanie alkoholu czy palenie papierosów. W okresie zimowym, gdy łatwo o poślizgnięcie na nieodśnieżonej nawierzchni, warto wychodzić z domu kilka minut wcześniej, by zbytnio się nie spieszyć, oraz nosić buty z antypoślizgową podeszwą. Jeśli chodzi o wyposażenie mieszkania seniora, dobrze jest pomyśleć o odpowiednim oświetleniu pomieszczeń oraz zamontowaniu praktycznych uchwytów pomocnych w korzystaniu z toalety, wanny czy prysznica.