Co to jest atopowe zapalenie skóry? Wszystko o AZS

Atopowe zapalenie skóry (AZS) funkcjonuje pod wieloma nazwami. Bywa zwane wypryskiem atopo­wym, astmą skóry, egzemą, świerzbiączką Besniera, wypryskiem alergicznym lub alergicznym zapale­niem skóry. W dermatologii i alergologii określa się je mianem przewlekłej dermatozy. AZS nie jest łatwo zdefiniować. Z pewnością jest to przebiegająca z okresami zaostrzeń i remisji choroba skóry, któ­rej towarzyszy uporczywy i nawrotowy świąd oraz liszajowacenie (impetiginizacja) skóry. Zazwyczaj stan zapalny nie obejmuje swoim zasięgiem dokład­nie całego ciała, ale w zależności od wieku chorego ujawnia się w typowych obszarach. U dorosłych miejsca zapalne znajdują się najczęściej w okolicy karku, zgięć kolan i łokci oraz na stopach. Czasem swędzące pęcherzyki pojawiają się na dłoniach.

Niektórzy lekarze porównują AZS to astmy. Część uważa nawet, że przyczyny atopowego zapalenia skóry należy upatrywać właśnie w alergiach  

Faktem jest, że chorzy z AZS nierzadko cierpią na dolegliwości astmatyczne. Współczesna nauka nie jest w stanie określić jednoznacznej przyczyny ato­powego zapalenia skóry. Najczęściej wskazuje się na czynniki genetyczne. AZS stwierdzone u obojga rodziców daje 70 proc. szans na pojawienie się cho­roby u dzieci, natomiast diagnoza choroby u jed­nego z rodziców podnosi ryzyko zachorowania u potomków do 30 proc. Ryzyko wystąpienia choroby u dzieci, których żaden z rodziców nie jest dotknięty chorobą atopową waha się w granicach od 5 do 15 proc. Za jej pojawienie się odpowiedzialność ponosi genetycznie uwarunkowana nieprawidłowa reakcja immunologiczna polegająca na nadmiernej reaktyw­ności komórek Langerhansa. W odpowiedzi na małe dawki alergenów komórki te reagują nieprawidłową reakcją odpornościową, w wyniku której dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał IgE skierowa­nych przeciwko tym alergenom. Jeżeli więc w rodzi­nie chorego występuje astma, choroby skórne, egzemy, to ryzyko odziedziczenia zmutowanego genu znacząco wzrasta. Czasem atopowe zapalenie skóry zaliczane jest do chorób psychosomatycznych.

Schorzenie dotyka od 0,25 do 20 proc. populacji. Początek choroby przypada zwykle na okres pomiędzy 3. a 6. miesiącem życia. U około 40 proc. dzieci choroba ustępuje z wiekiem  

U pozostałych zdarzają się nawroty w wieku doro­słym. Ze względu na wrodzony charakter, schorze­nie może trwać wiele lat a nawet całe życie. Poza czynnikami genetycznymi wskazuje się na czynniki środowiskowe. Zanieczyszczone środowisko i okre­ślone warunki klimatyczne mogą przyczyniać się do rozwoju AZS. Zwłaszcza w warunkach o pod­wyższonej temperaturze i zwiększonej wilgotno­ści, pod wpływem których symptomy często ule­gają intensyfikacji. U części chorych czynnikiem sprzyjającym okazuje się dieta, a dokładniej aler­gia pokarmowa. Długotrwałe napięcie i chroniczny stres kiedyś zaliczane do przyczyn AZS, obecnie uważane są za czynniki nasilające symptomy AZS. Choć stan emocjonalny chorego nie stanowi bezpośredniej przyczyny choroby, to jednak poprzez wpływ układu nerwowego może stać się czynnikiem wyzwalającym jej objawy. Do tych ostatnich zalicza się sucha skóra, grudki i wypryski, drobne ranki, zaczerwienienie skóry, uporczywy świąd, podwyższone stężenie IgE w suro­wicy, skłonność do nawrotowych zakażeń bakteryj­nych. W 100 proc. przypadków choroba atopowa jest powiązana z lichenizacją (pogrubieniem) naskórka. Zmiany najczęściej uwidaczniają się na zgięciach łokciowych i kolanowych, na twarzy i szyi, ale w rzadkich przypadkach mogą obejmować całe ciało.

Atopowemu zapaleniu skóry często towarzyszą również inne schorzenia atopowe: astma oskrzelowa, sezonowy lub przewlekły katar sienny oraz alergiczne zapalenie spojówek 

​Charakterystycznym objawem jest również objaw Dennie-Morgana, czyli wytworzenie fałdu skórnego poniżej brzegu dolnej powieki. Choroba jest jednak często mylona z łuszczycą. W obu schorzeniach objawy są podobne. Jeśli choroba manifestuje swoją obecność u dziecka, najlepiej od razu wybrać się do dermato­loga. Dobrze, gdy współpracuje on z alergologiem.
W przebiegu klinicznym AZS wyróżnia się trzy podstawowe fazy:

NIEMOWLĘCĄ (0–2 lata)  w czasie której występują zmiany wysiękowe, strupy na twarzy, owłosionej skórze głowy, kończynach i tułowiu.

DZIECIĘCĄ (3–11 lat) zmiany zlokalizowane są na zgięciach łokciowych i podkolanowych, karku oraz nadgarstkach. Możliwe jest wystąpienie zmian takich jak łupież białawy oraz złuszczające zapalenie czerwieni wargowej z pęknię­ciami w kącikach ust.

MŁODZIEŻOWĄ/DOROSŁĄ u (12–23 lat i dłużej) o lokalizacji podobnej jak w zmianach dziecięcych z dodatkowym wystąpieniem zmian skórnych na powierzchni grzbietowej rąk. Dodatkowo pojawia się pobrużdżenie, rogowacenie, pogrubienie i spowodo­wane wysuszeniem złuszczenie skóry.

Nie każdy chory przechodzi wszystkie trzy fazy  

AZS może się pojawić we wczesnym dzieciństwie albo w późniejszym wieku. Za każdym razem towarzyszy mu uporczywy świąd. Czasem pojawiające się symp­tomy nie są charakterystyczne dla żadnej z powyż­szych faz, na przykład przebarwienia bądź odbar­wienia pozapalne skóry, które ulegają repigmentacji po mniej więcej 6 miesiącach. Choroba ma charakter wieloletni z okresami, kiedy objawy są mniej lub bar­dziej zaostrzone. Niestety, nie ma sposobu na całkowite pozbycie się atopowego zapalenia skóry. Zależnie od indywidualnego przypadku dobiera się określone typy terapii. Bardzo duże znaczenie ma prawidłowa diagnoza, która ustali związek pomiędzy zaostrzeniem obja­wów a wpływem czynników zewnętrznych, takich jak kurz, pokarm, miejsce zamieszkania, pora roku. Jeśli można stwierdzić czynniki uczulające, leczenie polega na eliminacji ich z otoczenia lub diety cho­rego. Można też podejmować próby odczulania.

Leczenie polega na objawowym zwalczaniu suchości skóry, czyli jej stałym nawilżaniu, a także na leczeniu dodatkowych zakażeń bakteryjnych, grzybiczych czy wirusowych, powstałych w wyniku osłabionej odporności skóry atopowej

Chory powinien przyjmować środki przeciwhista­minowe, kortykosteroidy, leki immunosupresyjne. Stosowane są również fotochemioterapia (PUVA), fototerapia (naświetlania UVA i UVB), a także mokre opatrunki i specjalistyczna odzież lecznicza. Znane są przypadki chorych, którzy wraz ze zmianą miej­sca zamieszkania (przeprowadzka na wieś, wyjazd do kraju o innym klimacie), zaobserwowali zdecy­dowaną poprawę stanu skóry i złagodzenie objawów zapalenia. Ma to również związek z ekspozycją na słońce, które ma korzystny wpływ na kondycję skóry. Konieczna jest jej odpowiednia pielęgnacja. Poza natłuszczaniem i nawilżaniem u chorych stosuje się krótkie i letnie kąpiele. Należy zrezygnować z mydła na rzecz specjalnych preparatów myjących do skóry atopowej (emolienty). Zaleca się również unikanie ubrań wełnianych i szorstkich na rzecz luźnych, przepuszczających powietrze i bawełnianych. Istotne jest również nawil­żanie pomieszczeń (szczególnie w okresie zimowym) oraz utrzymywanie w nich odpowiedniej tempera­tury (20–21°C). Dodatkowo specjaliści sugerują pra­nie odzieży (także przed pierwszym użyciem w celu pozbawienia ich środków usztywniających) w odpo­wiednich środkach oraz dokładne płukanie tkanin, delikatne osuszanie skóry ręcznikiem papierowym zamiast tarcia jej ręcznikiem, pozbycie się dywanów, zasłon, firan i tapicerowanych mebli z mieszkania, które gromadzą kurz, zrezygnowanie z posiadania zwierząt w domu, unikanie sytuacji stresogennych, wyeliminowanie wzmacniaczy smaku i konserwan­tów z codziennej diety.