Czy korzystanie z sauny jest dobre dla naszego zdrowia?
W dość szeroko upowszechnionym przekonaniu sauna wpływa pozytywnie na nasze zdrowie, urodę i samopoczucie.
Można spotkać się z opinią, że systematyczne saunowanie obniża ryzyko zachorowań na choroby serca, wzmacnia odporność i przyspiesza regenerację ciała po wzmożonym wysiłku. Co więcej, jak twierdzą Finowie, znani admiratorzy uroków sauny, ma ona „oddalać gniew i wysuszać żółć". Czy zatem sauna to samo zdrowie? Sauna znana była już w czasach epoki kamienia, kiedy to zażywano kąpieli w rozgrzanym powietrzu w jamach wykopanych w ziemi lub chatach z gliny. Przykłady „zdrowego pocenia się" znajdujemy wśród Azteków, Indian z Gwatemali, Eskimosów, mieszkańców Korei i Japonii. Około dwóch tysięcy lat temu sauna przywędrowała z Azji do Rosji, Finlandii i krajów bałtyckich. Saunę fińską często określa się mianem klasycznej. Bywa również nazywana sauną suchą. Cechują ją wysoka temperatura (60–110°C), niska wilgotność (10–15%) i wysoka wentylacja. Fińska sauna zbudowana jest z drewna. Wodę na kamienie wylewa się w niej jedynie podczas seansów parowych. Elementem grzewczym jest piec na drewno lub elektryczny wyłożony specjalnymi kamieniami. Oprócz sauny klasycznej istnieją także inne warianty terapii wykorzystującej ciepłe powietrze, na przykład sauna mokra, sauna parowa (rzymska) czy hamam – łaźnia turecka. Choć posiadają one cechy wspólne, to dzięki zróżnicowaniu w wysokości temperatury i stopniu wilgotności oferują odmienne korzyści zdrowotne. Sauna pozostaje narodową specjalnością Finów. Jak wiadomo w Finlandii, podobnie jak w innych krajach skandynawskich, korzystanie z sauny jest powszechne i na porządku dziennym. Może dlatego to właśnie tam powstaje najwięcej opracowań badawczych poświęconych oddziaływaniu sauny na zdrowie. Czego możemy się z nich dowiedzieć? Ogólnie dostępne badania posiadają pod względem metodologicznym dwojaki charakter. Albo bazują na materiale zebranym w trakcie krótkotrwałych eksperymentów, albo przedstawiają wyniki długookresowych obserwacji. O ile dość łatwo można zebrać dane od uczestników korzystających z sauny przez jeden lub kilka dni, bądź przeprowadzić dłuższą obserwację (przez kilka czy kilkanaście lat) i porównać grupę saunowiczów oraz osób nie saunujących, o tyle trudności przysparza zaplanowanie i przeprowadzenie długotrwałego eksperymentu. Opublikowane w zeszłym roku dane wskazują, że nawet jedna sesja w saunie wpływa pozytywnie na pracę śródbłonka naczyń krwionośnych, funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego, poprawia profil lipidowy (poziom cholesterolu) oraz podwyższa częstotliwość skurczów serca i rozszerza naczynia krwionośne.
Po 30 minutach saunowania można stracić około 1 grama sodu, czyli 2,5 grama soli. Biorąc pod uwagę rolę sodu w rozwoju nadciśnienia, nie jest to mało. Co więcej, taka pojedyncza, półgodzinna sesja może obniżyć ciśnienie skurczowe badanych ze 137 mm Hg do 130 mm Hg, a rozkurczowe z 82 mm Hg do 75 mm Hg. To tak, jakby obniżyć masę ciała o 10 kg. Oczywiście powstaje pytanie, jak długo utrzymuje się taki efekt. Jak wskazują inne badania może on utrzymywać się przez następną dobę. Długookresowe badania międzynarodowego zespołu pod kierownictwem dr. Jariego Laukkanena przeprowadzone na grupie 1600 uczestników wskazują natomiast, że częste wizyty w saunie (ponad 4 razy w tygodniu) przyczyniają się do obniżenia ryzyka nadciśnienia prawie o 50%. Rzadsze korzystanie z sauny (2–3 razy w tygodniu) również wywiera pozytywny efekt w postaci 20-procentowego zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia nadciśnienia. Wniosek z tego taki, że korzystanie z sauny obniża ryzyko śmierci z powodu chorób naczyniowo-sercowych i mózgowo-naczyniowych. Mniejsze nadciśnienie oznacza obniżenie prawdopodobieństwa nagłej śmierci sercowej lub udaru. Inne badania przeprowadzone na próbie 2000 Finów wykazały, że częste saunowanie redukuje o 65% ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera i o 66% – demencji, co jak przypuszcza się jest powiązane z korzystnym wpływem sauny na poziom ciśnienia. Podobne oddziaływanie obserwuje się w przypadku chorób płuc, w tym zapalenia. W literaturze przedmiotu można trafić na opracowanie przedstawiające wyniki badań, które w przekonaniu autorów dowodzą występowania mniejszego ryzyka przeziębień wśród amatorów sauny. Sceptycy podkreślają jednak, że ilość uczestników, którzy wzięli w nim udział była zbyt niska, by na tej podstawie formułować bardziej ogólne wnioski. W podobny sposób należy podejść do opinii sugerujących, że saunę można uznać za skuteczny sposób na odchudzanie. Nie istnieją żadne empiryczne przesłanki, które uzasadniałyby tego rodzaju pogląd. Saunowanie zwiększa wydatek energetyczny organizmu z uwagi na przyspieszenie pracy serca, mięśni oddechowych czy pocenie. Jednak jest on niewielki i nieporównywalny nawet z najlżejszym wysiłkiem fizycznym podczas treningu. Dające się obserwować po wizycie w saunie zmiany wagi są jedynie oznaką tymczasowego odwodnienia. Podczas kąpieli tracimy od 0,5 do 1 litra płynów. Dlatego warto pamiętać o uzupełnieniu ich po skończonej sesji, najlepiej wodą mineralną lub naturalnymi sokami.
Większość badań dotyczących prozdrowotnych właściwości sauny pochodzi z Finlandii.
Nie jest to czynnik dyskwalifikujący ich wiarygodność, jednak należy pamiętać, że dotyczą one praktyk z naszego punktu widzenia bardzo częstych i regularnych. O korzystnym wpływie saunowania mówi się więc w kontekście 4–7 sesji tygodniowo. W większości przypadków nie ma przeciwskazań, by korzystać z przyjemności, jakie oferuje sauna. Jednak osoby z chorobami serca lubniedociśnieniem muszą się w tej sprawie skonsultować z lekarzem. Wysoka temperatura w saunie może być groźna dla osób cierpiących na niewydolność krążenia. W ich przypadku pocenie i przyspieszenie oddechu może zaburzyć gospodarkę wodno-elektrolitową. Odwodnienie i spadek ciśnienia tętniczego mogą natomiast zainicjować w organizmie hiponatremię (niedobór sodu), hipokaliemię (niedobór potasu) czy hipomagnezemię (niedobór magnezu). W ich następstwie dochodzi do zgęstnienia krwi i tworzenia się zakrzepów. Co więcej, pod wpływem wysokich temperatur naczynia krwionośne na skórze ulegają rozszerzeniu, co w połączeniu z obniżonym ciśnieniem skutkuje niedostatecznym dotlenieniem mięśnia sercowego. To zaś może doprowadzić do przeciążenia układu krążenia i groźby omdlenia, udaru lub zatrzymania krążenia. Wizyta w saunie nie jest wskazana również w wielu przypadkach chorób skóry, zmian nowotworowych, dolegliwości nerek, wątroby, płuc, oczu, a także przy cukrzycy, padaczce i chorobach zakaźnych. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy mężczyźni chcący zostać ojcami powinni ograniczyć wizyty w saunie. Istnieją przesłanki świadczące o negatywnym wpływie, jaki sauna może wywierać na jakość nasienia. Sauna nie jest też polecana kobietom w ciąży, karmiącym matkom czy też kobietom podczas menstruacji.
Reasumując, sauna oferuje relatywnie największe pożytki osobom niezbyt aktywnym fizycznie, nadużywającym soli oraz cierpiącym na nadciśnienie i choroby naczyniowe. Poza tym saunę można potraktować jako metodę profilaktyczną, czyli taką, która jest odpowiednia dla osób zdrowych. Jako taka jest dobrym środkiem, gdy na dworze ziąb, plucha i słońca brak. Ciepło sauny pobudzi nasz układ krążenia, naczynia krwionośne ulegną rozszerzeniu, serce przyspieszy pracę. Lepsze ukrwienie doda nam energii, jednocześnie pozwalając ciału na relaks i odprężenie. Ponieważ rozgrzanie organizmu sprzyja wydzielaniu się endorfin, wizyta w saunie dostarcza naszym zmysłom czystej przyjemności.
